Defineyi Kim Gömdü; Gömüleri savaş sonrası işe yaramaz kalıntı; zorunlu, ya da sel, deprem vb. tabii afetler sonucu yer altında kalanlar olarak düşünmeyin. Bunların büyük bölümü bilerek saklama yada dini inançlara dayalı gömülürlerdir.
Eski insanlar ellerindeki paralarını küp, kese, heybe ve benzeri şeyler işinde muhafaza ederlerdi. Burada muhafaza edilen paralar o insanın sermayesidir, harcayacak, fazla kazancını ilave edecektir. O zaman bu insan elindeki sermayesini götürüp bir arazide muhafaza etmez. yaşadığı mekan içinde ya duvar yada tabana gizli bir bölme yaparak saklayacaktır. Yerleşim alanlarından buna dikkat etmek gerekir. Dağda ve arazide şahıs gömüsü aramak akıl ve mantık işi değildir. şahıs gömüleri en çok oturduğu ev içi yada avlusunda olur. şahıs gömülerinin yüklü miktarda olduğunu sanmayın; yukarıda dediğimiz gibi; bir heybe yada bir kese kadar altın paradır.
Şahıs gömüleri diğer konularımızda belirttiğimiz gibi en çok savaşlardan ve eşkiyalardan korumak için saklanan paradır, savaşta evini yurdunu kaybedeceğini, sürgün yiyeceklerini hesaba katıp parasını daha sonra gelip almak için saklar; yerini kaybetmemek için kayalara figürler yaparak yada elindeki haritaya kodlayıp gider. Mevcut parayı saklamak için sadece savaşlar sebep değildir; birde eşkiya baskınları korkusu vardır. eşkiyalar evlere baskın yapıp tüm değerli eşyaları yağmaladıkları için para sahipleri; paralarını evde değil dışarıda bir yere gömerek korurlar. Şahıs paralarının en çok saklanma nedenleri bunlardır.
Eski uygarlıkların kilise veya benzeri tapınak yöneticileri ve büyücülerin zenginlikleri bilinir. Kiliseler belli dönemlerde Osmanlı topraklarındaki her tür bilgiyi kayıt altına almakta idiler. Halkın zenginliği-fakirliği, toprak sahipleri, ekilen; biçilen mahsul ve miktarları onlar için önemli idi. Osmanlı merkezi idareleriyle metropoliten ve bağlı birimleri arasındaki bütün bölgelerin irtibat ve münasebetleri gibi; daha pek çok durum kilise kayıtları altında bulunmaktaydı.
Kiliselerin içinde çoğunlukla var olan gizli bölmeler, papazların hem giriş çıkış noktaları; ve hem de bu yerler saklama mekânı olarak kullanılmakta idi. Dolayısıyla ani saldırı ve işgaller esnasında bu tür belge ve paralar kaçırmaya fırsat bulunamadan çoğu zaman bulundukları yerlerde bırakılmışlardır. Kilise gömüleri içinde çoğu zaman ele geçen İncil ve haçlar, kilise cemaatinin bağışları olan paralar, papazların şahsi birikimleri, kiliseye yapılan devlet ve vakıf yardımları vb. gibi saklantılar olabilmektedir.
Özellikle yukarıda bahsettiğimiz doküman vb. Kayılı bilgiler daha ziyade papazların evlerinde ve gizli tünellerinde olabilmektedir. kilise eşyaları yine önemli hazineler arasında yer alır özellikle kilise çanları çok değerlidir çan kilise tepesinde yer alırken diğer eşyalar kilisenin alt katında baş papazın mezarı ve yardımcısının mezarı yanında birde kilise eşyalarının saklandığı oda vardır burada birde boş oda bulunmaktadır. biz bunlara dini gömüler deriz.
Defineyi kim gömdü sorusunun eminim en kolay cevabı ermenilerdir. Osmanlının son dönemlerinde ve Kurtuluş savaşı esnasında Ermeni, Yunan ve Rumların kaçarken ya da tehcir esnasında bırakmak zorunda oldukları para ve kıymetli eşyalardır. Çok az ve işaret yerine nirengilerle kayıtlı olan Rum terekelerine mukabil Ermeni gömüleri, çok büyük olasılıkla paranın yakınlarına ustaca bırakılan işaretlerle bilinirler.
Gerçekten dünyada en iyi saklama metotlarına sahip olan milletlerden birisidir Ermeniler. Genellikle bir gömünün çevresine birden fazla ve -çok rastlanan şekliyle- en az üç adet işaret bırakırlar. ermeni gömülerine rağbet gösterenler bilmeli ki; Ermeniler gömüleri ya evin içinde yada avluda olmasıdır; Ermeniler evlerinden çok uzaklara gömü yapmamaktadır.
Avrupa, Asya ve Afrika üçgeni üzerinde tarihin her döneminde stratejik özellikleri bulunan Anadolu toprakları, sayılamayacak pek çok cazibesi sebebiyle birçok kavmin ilgi odağı olmuştur. Üzerinden asırlarca pek çok ordunun geçtiği bu topraklarda aynı zamanda pek çok savaşlar yapılmış, sayısını bilemediğimiz uygarlıklar kurulmuştur.
Savaşların yapıldığı bir coğrafyada elbette ki soygunlar ve gasplar en doğal olan şeylerdir. Bir köyden, kasabadan, şehirden işgal gücü olarak geçen orduların askerleri yaptıkları talan ve soygunlardan elde ettikleri ganimetleri gidecekleri ileri merhalelerde yanlarında taşıma imkanına sahip olamayabiliyorlar. Çıktıkları savaş yolculuğundan geri dönerken almak üzere muhariplerin belli noktalara yaptıkları gömüler Anadolu’muzun pek çok yerinde mevcuttur.
Bu tür gömüler soygunların yapıldığı yerleşim bölgelerinin hemen en yakınındaki uygun arazi şartları içine saklananlardır. Savaşçı, elde ettiği ganimeti önündeki uzun yolculuğunda beraberinde taşıyamayacağı yada üstü komutana kaptırmamak için gömme ihtiyacı duymuştur. Bunun için de ya yerleşim bölgesinde uygun bir noktaya, ya da yerleşimi terk eder etmez en yakın bir münasip yere gömüsünü yapmıştır.
Eşkiyalar soygunlar yaparak büyük hazinelere sahip oldular, soygunlarda yüklü miktarda hazineye sahip oluyorlardı, bu hazineler en çok altın para heykel ve takı eşyaları şeklindeydi, bu kadar değerli eşyayı yanlarında taşımıyorlardı. bütün bu eşyaları yanlarında taşımak riskliydi. bu malzemeler ağırdı ve onları yavaşlatıyordu birde pusuya düşme tehlikesi vardı çünkü o dönemde osmanlı askerleri ile sık sık çatışmaya giriyorlar obalarını değiştirmek zorunda kalıyorlardı, bu sebepten dolayı tüm eşkıyalar hazinelerini hep saklamıştır; bunun bir kısmı çatışmada ölmüş bir kısmıda tekrar gelemeyip hazinesi olduğu yerde kalmıştır.
Eşkiyada olsa kimse hazinesini gelişi güzel gömüp bırakmaz her hazinenin mutlaka işareti vardır bu kayalara oyma ve kabartma şeklinde çizilen figürler dışında ani gömülerde hedef seçilerek yapılan gömü şeklindedir. bu ani gömü dediğimiz hiç bir işaret bırakmadan oradaki yaşlı ağacı, tepeyi veya pınarı hedef alarak yapılan gömüdür. bu dikili taş olabilir yada dere. burada anlamamız gereken 20 yıl sonra bile gelse kaybolmayacak adı ve varlığı uzun süre kalacak işaretlerdir. Ülkemizde bu tür işaretsiz hedef alınarak ani yapılmış gömü çoktur.
