Tümülüs kazısı yaparken definecileri en çok zorlayan konu giriş yönlerini bulmaktır. Gerek zemin altı oda mezarlar gerekse tümülüs mezarlar giriş bulunmadan açılması en zor mezar tipleridir. Bu konuda tümülüs kazı sistemi ve giriş bulma yöntemlerinden bahsedeceğiz.
Tümülüslerde belli bir standart yoktur. Tümülüsün yerleşimi coğrafi durumu ve ölenin unvanı ile alakalı olarak değişir. Toprağın altı karmaşık bir olaydır. Burada üç yöntem kullanılır.
1- Daha önceki çalışmalardan örnekleme yapılır.
2- Toprak katmanları okunur.
3- Mezar odasını tespit edecek yüksek teknolojiyi kullanmaktır.
Tümülüs yapıları birer mimari yapılardır, bu nedenle bu tür yapıları basit algılamak başarısızlığı getirir ve çözümü yine bir mimari bilgi ile olacaktır. Sonuçta kas gücüyle yapılan yapılar yine kas gücü ile çözüme kavuşturulmalıdır. Bu güne kadar dünyada tecrübe edilmiş, arkeolojide kullanılan Tümülüs kazı sistemi vardır. Buradan yola çıkarak tecrübeler ışığında başarı yakalanmalıdır.
Çeyrek dilim sistemi
Bu sistem küçük boy tümülüslerde uygulanır. tümülüs 4 eşit dilime bölünerek güney-batı cepesindeki dilim alınarak temizlenir.
Tünel açma sistemi
Bu sistem büyük boy tümülüslerde uygulanır batı yönünden başlanır. Dikkat edilmesi gereken şey merkeze doğru giderken açı kaybetmemek. Önce dar merkeze doğru ilerledikçe genişletilmesi gerekir.
Osmanlı dalışı
Bu sistem küçük boy tümülüslerde batı-doğu eksenine derin yarma, büyük boy tümülüslerde ise yine çeyrek dilime yakın güney-batı cepesini kucaklayan geniş yarma şeklindedir.
Kepçe İle Kazı
bu sistem kesinlikle tavsiye edilmemektedir, bu tamamen bilinçsizce yapılmış kazıdır. Tümülüs kazısı yavaş yapılıp toprağın her katmanı okunmalı. Alt resimde gördüğünüz şekilde tümülüs kazısı yapılmamalıdır.
1- Tümülüsün tabanı dairedir.
2- Tepe noktası ile tabandaki dairenin merkezini birleştiren doğru parçası tabana diktir,bu diklik tümülüsün yüksekliğini verir
3- Taban çevresinde alınan herhangi bir nokta ile tepe noktasını birleştiren doğru parçası yandan yüksekliğini verir
4- Yan yüzeyler birer daire dilimi halindedir.
5- Tümülüsün taban alanı bulunacak
6- Tümülüsün yerleşim alanı Taban alanı Ta= pi çarpı r kare
taban uzunluğu pi çarpı a kare
Bütün alan = pi çarpı r kare + pi çarpı r çarpı a dır
Tümülüs yapılarda bilimsel olarak iki sistem kullanılmaktadır.
Dik Kesen dilimler
Çeyrek dilim sistemi: Küçük ve alçak bir Tümülüs kazılırken izlenecek en iyi yol birbirini dik kesen dilimler bırakarak tepeyi dört parçaya bölerek kazmaktır. 1916’dan beri uygulanan ve “quadrant” (çeyrek dilim) denen bu yöntemde kazı alanı sıra ile kazılabilecek bir takım parçalara ayrılmıştır. Kazı birbiriyle çaprazlama olarak ilişkili karşılıklı dilimlerde mezara ilişkin özellikler belirene değin sürdürülür.
Daha sonra arada 0.50m’den daha geniş olmayacak paylar bırakılarak öteki karşılıklı iki dilimin kazısı tamamlanır. Böylelikle mezar tepesine ilişkin ve tepeyi her iki yöne doğru boydan boya kat eden iki kesit elde edilmiş ve bu sayede de söz konusu yapay tepenin özellikleri konusunda ayrıntılı bilgi edinilmiştir. Çünkü burada da amaç kuşkusuz yalnızca mezarı bulmaya dönük olmamalı, bunun yanı sıra mümkün olduğunca çok belge ve bilgi toplamaya gayret edilmelidir.
Mezarın son açılışı sırasında kesit paylarının sorun yaratacağı kuşkusuzdur. Ancak gerekli belgeleme çalışmaları sona erdikten sonra bunlar uygun şekilde kaldırılmalı ve mezarın kazısına daha sonra başlanmalıdır.
Sondaj Sistemi
Yapılacak iş tepelerin altında gizlenen odanın tam yerini belirlemek olmalıdır. Bu sistem büyük boy Tümülüslere uygulanır. “oil-dring rig” ya da su sondajı denen bir yöntemle yapılır. Buna göre toprağı basınçlı suyla küçük delikler açılabilmekte ve hatta bu sayede delinen toprak tabakasının niteliği konusunda da bilgiler edinilebilmektedir. Sondaj sistemine örnek olarak, tümülüsün yüzeyine 2.50 m aralıklarla plankare aşağı döşenmiş ve sondajlar karelerin kesişen köşelerinden yapılmış, Gordion P tümülüsü buna örnektir. Yumuşak toprağın olduğu kesimse sondaj derinlere doğru inebiliyor, sert taş tabaksına gelindiğinde de o noktada duruyordu.
Tümülüslerden aranan yapı unsuru odadır. Bu nedenle, tümülüslerde mezar için inşa edilen odalar birer mimari özelliktedir. Basit birer yapı değildirler. Bu yapı tüm doğal afetler dikkate alınarak o günün mimarları tarafında inşa edilmiştir. İnşasında her türlü hesaplamalar yapılır.
Anadolu’nun piramitleri denen bu yığma toprak mezar anıtları daha çok krallar, prensler ya da yerel beyler vb. soylu sınıftan kimseler ve yakınları için inşa edilmişlerdir. Bir tümülüsün kazılması yalnızca merkeze doru açılan basit bir açma ile gerçekleştirilmeyecek denli karışıktır. Çünkü Tümülüslerin içinde çoğu kez taş ya da ahşaptan mezar odaları ya da sandukalar bulunmaktadır.
Ayrıca Tümülüs inşa edilirken ya da gömü sırasında yapılan törenlere ilişkin izler de bu yapay tepeler altında görülebilir. Böylece bir kazıda hiçbir bilginin göz ardı edilmemesine yönelik olarak kazı yapmak gerekir. Kazı başlamadan önce mezar tepesinin topografik planının yapılması gerekir. Çünkü daha sonra, kazılacak olan bu tepe belki de tümüyle ortadan kalkacaktır.
